De koterij van Huts

In de controverse rond de zgn. Huts Tower kan men zich afvragen wat meest verbazing wekt: de evidente branie waarmee iconoclast Huts de Boerentoren te lijf wil gaan, dan wel de lauwe reacties op zijn plannen. Tegenstanders vinden het ontwerp choquerend, teleurstellend of onpraktisch, voorstanders opperen dat het ontwerp de stad zuurstof geeft en het erfgoed in beweging brengt. Eén ding hebben al deze commentatoren gemeen: ze zien de Huts-toren als een voldongen feit en berusten erin dat die er zal komen, al of niet in gewijzigde vorm.

 

Engeland gidsland

 

Dat is onthutsend. De Boerentoren is immers een “beschermd monument”. Dit betekent dat het erfgoed wordt gevrijwaard van elke ingreep die zijn historische identiteit aantast en zijn architectonische eigenheid wijzigt. In het buitenland wordt met deze status niet gelachen. In het gidsland Engeland worden historische gebouwen beschermd door de English Heritage en de National Trust.  Deze organisaties zien erop toe dat de wet wordt nageleefd, met name “de preservering van het gebouw en zijn eigenschappen van architecturaal of historisch belang”. Er is in Engeland dan ook geen sprake van dat de gevels of het uitzicht van een historisch gebouw onherkenbaar zouden worden gewijzigd, welke interne herbestemming het gebouw verder ook krijgt. Op illegaal uitgevoerde werken staan zware boetes of zelfs een gevangenisstraf. 

Tegelijk is Engeland ook het gidsland voor stedelijke hoogbouw. De wolkenkrabbers  in Londen zijn architectonische hoogstandjes met iconische namen: de Walkie Talkie, de Cheesegrater, de Gherkin, de Shard. Het zijn op zichzelf staande kunstwerken in their own right, afgescheiden van het bestaande historisch patrimonium. Die strikte scheiding wordt ook in andere landen gerespecteerd. In Parijs laat de prachtige Pei-piramide het historische Louvre intact, in Madrid werd de privécollectie van Thyssen-Bornemisza aanvankelijk ondergebracht in een bestaand gebouw. Nergens in het buitenland werd een historisch gebouw vermassacreerd door een modernistische ingreep: daarvoor heerst er teveel respect voor het historisch patrimonium.

Maar niet zo in Vlaanderen. Alleen hier is men bereid een wangedrocht als dat van Huts in overweging te nemen. Het is typisch voor onze volksaard dat een beschermd monument nu ook weer niet zó beschermd is dat er niet aan mag worden gemorreld. Laten we niet moeilijk doen, nietwaar. Er zijn precedenten van gefortuneerde privébezitters van nationaal erfgoed die onder het mom van renovatie veel gedaan kregen, en zelfs recht hadden op een premie. Deze mentaliteit verklaart waarom Huts voor zijn plannen gehoor krijgt, daarbij handig inspelend op de Antwerpse gevoeligheid voor een megalomaan fata morgana.

 

Stenen stempel 

Huts heeft zijn toren immers herdoopt tot ‘cultuurtoren’ die hij wil 'teruggeven aan de burgers en de samenleving’ (DS, 24/11/2022). Ongetwijfeld zijn vele Antwerpenaars gevoelig voor dit argument. Maar door zich altruïstisch te profileren als ‘wilde weldoener’ (cfr. Suske&Wiske) leidt Huts de aandacht af van de persoonlijke motivatie die ongetwijfeld meespeelt. Want indien zijn megalomaan project realiteit wordt, dan is zijn ‘nalatenschap’ verzekerd en blijft zijn naam voor altijd verbonden met de stad. Mogelijk spiegelt Huts zich aan illustere prominenten die hebben gebouwd en verbouwd om te worden herinnerd. Valéry Giscard d’Estaing is verantwoordelijk voor het Musée d’Orsay en de Orangerie, Georges Pompidou is vereeuwigd dank zij zijn aanvankelijk controversiële Centre Pompidou, en François Mitterand wordt herinnerd als de grootste Parijse bouwheer dank zij zijn Grands Projects Culturels, met o.m. de piramide van het Louvre, de Très Grande Bibliothèque en de Grande Arche de la Défense. Al deze prachtige bouwwerken werden gerealiseerd door verkozen presidenten, die de verantwoording voor hun urbanistische ingrepen terecht ontleenden aan hun publieke functie. Huts is geen verkozen president. Hij is een privéondernemer die met zijn toren zijn stenen stempel wil drukken op het publieke stadslandschap. Maar het publiek belang primeert nog altijd op het privé-initiatief. Het is precies om gebouwen met historisch belang te beschermen tegen de wilde plannen van hun rijke bezitters dat de overheid het concept van “beschermd monument” in het leven heeft geroepen. En de Boerentoren is een beschermd monument.   

De Boerentoren als precedent

 

Als eigenaar van een luxueus landgoed in Kent weet Huts maar al te goed dat hij met zijn plannen in Engeland bot zou vangen: zijn ontwerp zou onmiddellijk worden geweigerd. Maar hoe Engels Huts zich ook probeert te voelen, hij blijft door en door Vlaams. Hij verschilt in wezen niet van elke Vlaming die een eigendom koopt en het dadelijk wil uitbreiden met een tuinhuis, een kippenren, een veranda of een andere ‘koterie’. Alle proporties in acht genomen is Huts’ Boerentoren-ontwerp ook zo’n koterij: een onnodige en lelijke uitbreiding van een historisch gebouw dat met zijn harmonieuze proporties ‘af’ is en geen wijziging duldt. Het is nu enkel afwachten of, en hoe lang het duurt voor Huts de nodige vergunningen krijgt, en welke (drog)redenen de officiële instanties zullen aanvoeren om voor dit beschermd monument toch een uitzondering te maken. Wat het Antwerps stadsbestuur, het Agentschap Onroerend Erfgoed en de bevoegde minister ook mogen besluiten, hun verdict wordt een precedent zonder weerga.

 

Henri Pelissier

 

Voormalig student architectuur (Nationaal Instituut voor Bouwkunst en Stedebouw)